Knjiga „Pčelarenje kao profesija i hobi“ do sada je štampana u tri izdanja. Prvo izdanje objavio je NOLIT, a drugo NOLIT i PARTENON. Oba izdanja štampana su u tiražu od po 2.000 primeraka, u tvrdom povezu, ilustrovana kolor i crno-belim fotografijama. Pošto su oba izdanja relativno brzo rasprodata, štampano je i treće izdanje koje je objavio PARTENON iz Beograda.
Tako je u tri izdanja ukupno štampano 5.000 primeraka. Međutim, i treće izanje je rasprodato a još postoji potražnja za ovom knjigom. Zato su se autor i izdavač dogovorili da se štampa i četvrto izdanje.
Ovo, četvrto izdanje pretrpelo je male izmene, koje, moglo bi se reći ne menjaju smisao teksta (na primer: umesto reči „Jugoslavija” stavljeno je „države bivše SFRJ” i sl.). Dopune se sastoje u tome što je na kraju poglavlja “Pčelinja paša” dodato potpoglavlje „Poboljšanje pčelinje paše”, a potpoglavlje „Štetočine pčela” dopunjeno je tekstom o uništenju osa i stršljenova.
Date su nove tabele o proizvodnji, uvozu i izvozu meda u svetu (do 1998).
Nadamo se da će i ovo izdanje biti dobro primljeno kao i prethodna tri.
Autor
Sadržaj
PREDGOVOR
UVOD
IZ ISTORIJE PČELARSTVA
PRIVREDNl ZNAČAJ PČELA
PČELARSTVO U SVETU
IZ BIOLOGIJE PČELA
Rase pčela
Pčelinja zajednica
Pčelinje gnezdo
Pčelinja hrana
PČELINJA PAŠA
Glavne medonosne i polenonosne biljke
Ostale medonosne i polenonosne biljke
POČETAK PČELARENJA I OSNIVANJE PČELINJAKA
Gde pčelariti, izbor mesta za pčelinjak
Izbor tipa košnica, uslovi koje treba da ispuni savremena košnica
Izbor i nabavka opreme i inventara
Nabavka košnica, pčela i saća
ODRŽAVANJE PČELINJAKA
Održavanje košnice
Održavanje okoline pčelinjaka
Održavanje prihora i opreme
RAD S PČELAMA U PROLEĆE
Postupak s obolelom pčelinjom zajednicom
Ni pčele ne mogu bez vode
Kontrola zaliha hrane
Podsticaj na brzi razvoj
SEOBA PČELA NA PAŠU
Pakovanje, utovar, prevoz i istovar košnica
Izbor mesta i smeštaj košnica na paši
ISKORIŠĆAVANJE PČELINJE PAŠE
Racionalno iskorišćenje medišta
Ograničenje matice u ležanju
Uticaj snage pčelinje zajednice na iskorišćavanje paše
Povećanje broja sabiračica
ODUZIMANJE, ISTRESANJE I SKLADIŠTENJE MEDA
Oslobađanje medišnih okvira od pčela
Otvaranje saća
Vrcanje (centrifugiranje) meda
Pakovanje, skladištenje i čuvanje izvrcanog meda
PROIZVODNJA MEDA U SAĆU
PROIZVODNJA VOSKA I ČUVANJE SAĆA
SAKUPLJANJE, KONZERVIRANJE I ČUVANJE CVETNOG PRAHA
SAKUPLJANJE PROPOLISA
PROIZVODNJA MATIČNE MLEČI
UZGOJ MATICA
A. Uzgoj matica bez presađivanja larvi
B. Uzgoj matica s presađivanjem larvi
C. Izbor, priprema i naseljavanje oplodnjaka
D. Oplodnja matice
DODAVANJE I ZAMENA MATICA
Uvođenje matice u pčelinju zajednicu u kojoj su se pojavile lažne matice
ČUVANJE REZERVNIH MATICA
PČELARENJE S DVE MATICE
UMNOŽAVANJE PČELINJIH DRUŠTAVA
Prirodno umnožavanje – rojenje
Veštačko umnožavanje – razrojavanje
FORMIRANJE I KORIŠĆENJE PAKETNIH ROJEVA
PRIPREMANJE PČELINJIH ZAJEDNICA ZA ZIMU
UZIMLJAVANJE PČELINJIH ZAJEDNICA
ZIMOVANJE PČELINJIH ZAJEDNICA
BOLESTI, ŠTETOČINE I TROVANJE PČELA
LITERATURA
Uvod
Iako je pčelarstvo kao privredna delatnost kod nas još uvek nedovoljno rentabilno zanimanje, postoji veliki broj pčelara koji se, ne gledajući na rentabilnost, bave ovom delatnošću. Istina, najveći broj pčelara ne živi od pčelarenja, oni to rade iz čiste Ijubavi prema pčelama, iz hobija. Ali ima i onih, iako u manjem broju, koji svoj kućni budžet dopunjavaju prihodima od pčela. Samo neznatan, praktično zanemarljiv broj pčelara živi isključivo od pčelarstva.
Svi oni manje-više ne dobijaju od pčelarstva ono što bi mogli dobiti, ne ostvaruju one prihode koje bi mogli ostvariti. Uzrok tome je mali broj košnica kojima se pčelari (usitnjenost pčelinjaka) i zastarela tehnologija pčelarenja, koja daje nisku produktivnost, posledica čega je mali prihod (niska rentabilnost).
Ako se uklone navedeni uzroci, ako se poveća broj košnica i poboljša tehnologija pčelarenja, povećaće se produktivnost i uvećati rentabilnost, što i treba da bude cilj svakog pčelara.
U mnogim zemljama, a naročito kod nas, nezaposlenost je dugogodišnji problem, čije se rešenje u skoroj budućnosti ne vidi. Međutim, mogućnost pčelarenja kod nas, s obzirom na bogatstvo pčelinje paše, daleko je veća od postojećeg stanja. Povećavanjem broja košnica postojećih pčelinjaka i osnivanjem novih znatan deo sada nezaposlenih mogao bi u tome naći posao.
Povećanje broja košnica postojećih pčelinjaka jedan je od uslova za primenu savremene tehnologije. Samo uvođenjem savremene tehnologije u pčelarstvu moguće je povećati produktivnost (više dobijenih proizvoda po košnici), ekonomičnost (jevtinija proizvodnja) i rentabilnost pčelinjaka.
Osnivanjem novih savremenih pčelinjaka s velikim brojern košnica i savremenom tehnologijom dobili bismo nova radna mesta, obogatili tržište većom količinom pčelinjih proizvoda, koji bi zadovoljili sve naše potrebe i dali znatne viškove za izvoz.
Pčelarska proizvodnja nije samo med, vosak, cvetni prah, propolis, matična mleč i pčelinji otrov. U pčelarsku proizvodnju ulazi uzgoj matica i paketnih rojeva, za kojima je velika potražnja.
Pčelarstvo kao delatnost ne daje samo med, vosak i dr.; ono posredno učestvuje u proizvodnji voća i drugih poljoprivrednih kultura. Svojom oprašivačkom delatnošću pčele povećavaju prinos i kvalitet mnogih vrsta voća i drugih poljoprivrednih kultura, čime se povećava nacionalni dohodak zemlje. Iz tih razloga za pčelarstvo treba da bude zainteresovana država i da ga materijalno pomaže, što se u nekim zemljama i čini.
Iz istorije pčelarstva
U davna vremena, odvojivši se od ostalog životinjskog sveta, čovek se hranio onim što mu je prirodna okolina pružala. Sakupljao je plodove samoniklog bilja, lovio najpre sitnije životinje, a kasnije, usavršavajući oruđe, i krupnije. Među hranom koju mu je priroda pružala bio je i pčelinji med, koji je nalazio u šupljinama drveća i stena. Do današnjih dana sačuvan je crtež koji potiče iz vremena oko 7.000 godina pre naše ere (u Španiji), koji prikazuje uzimanje meda iz šupljine drveta.
Sl. 1. Crtež iz prastarih vremena nađen upećini istočne Spanije prikazuje vađenje meda iz šupljine drveta
Izostavljeno iz prikaza
Med, kao izuzetna poslastica, privlačio je pažnju mnogih naroda staroga veka. Prema istorijskim podacima, već su se Stari Egipćani bavili selećim pčelarenjem, masovno gajeći pčele. Oni su svoje pčele selili iz Donjeg u Gornji Egipat, i obratno, kako bi što bolje koristili pčelinju pašu u različitim godišnjim dobima. Asirci su bili poznati po veštini u ophođenju s pčelanra. Pčelarstvom su se bavili i Rimljani kao i ostali narodi Staroga sveta (Evropa, Azija, Afrika). Otkrićem Amerike, a kasnije i Australije, pčele su prenete i na te kontinente. Godine 1530. Portugaki su preneli pčele u Južnu Ameriku (Brazil), a uvoz u Severnu Ameriku pominje se 1638. godine. U Australiju su pčele donete 1822. godine, a na Novi Zeland 1842.
Od starih naroda Sloveni su bili najpoznatiji po gajenju pčela. Ogromna prostranstva šuma, prepunih medonosnog drveća, pružala su idealne uslove za život pčela. Stari Sloveni su prvobitno tragali za pčelama te našavši ih u šupljinama drveća, vatrom ili vodom isterivali su ih ili uništavali, a onda uzimali med. Kasnije su lovci na pčele zasecanjem kore na drvetu označavali svoje vlasništvo nad pčelama. Tako obeleženo drvo označavalo je isključivo vlasništvo onoga ko je pčele pronašao. Pčelarstvo je s vremenom postajalo zanimanje kojim su se bavila mnoga domaćinstva Starih Slovena. Od uništavanja šumskih pčela i uzimanja meda prešlo se i na njihovo gajenje. Najpre su sekli klade sa pčelama i nosili ih kući, a zatim su počeli i sami da dube klade i u njih naseljavaju pčele.
Sl. 2. Crtež prikazuje ceđenje meda u Starom Egiptu
Izostavljeno iz prikaza
Gajenjem pčela kod Starih Slovena se veoma razvila trgovina medom i voskom. Još je grčki istoričar Herodot pet stotina godina pre naše ere pisao da su se Skiti, koji su naseljavali istočnu evropsku ravnicu, bavili trgovinom medom i voskom. Med i vosak su bili glavni proizvodi koji su se iz stare Rusije izvozili.
U drugim delovima Starog sveta pčelarstvo je takođe predstavljalo jedan vid zanimanja. Stanovi za pčele pravljeni su od pruća, divlje (bele) loze ili od trske, koji su sa spoljne strane lepljeni mešavinom gline i goveđe balege. Takvih košnica može se videti i dan-danas u Španiji, Maroku pa i kod nas.
Krećući se od severa prema jugu, Sloveni su sa sobom nosili i pčele. Postoje podaci o tome da su Sloveni koji su naseljavali područja oko Dunava i Tise proizvodili med i spravljali piće „medos“ (medovinu). Kada su Sloveni naselili Balkan, ne samo da su zadržali pčelarsko zanimanje nego su ga znatno i razvili, pa se i ovde veoma razvila trgovina medom, naročito za vreme vladavine dinastije Nemanjića. Ovde su u ono vreme pčelari bili privilegovani, pa čak i oslobođeni vojnih obaveza (kralj Milutin). Smatra se da je u vreme Nemanjića bilo pčelinjaka s mnogo košnica, čak i s nekoliko hiljada. Pčelarilo se vrškarama i dubinama, koje su se izrojavale pa se u jesen jedan broj košnica ostavljao za zapat a u ostalima su pčele uništavane, kako bi se uzeli med i vosak.
Sl. 3. Panj (dubina) u kome su bile pčele
Izostavljeno iz prikaza
Osvajanjem srpskih država od strane Turaka propali su veliki vlastelinski pčelinjaci, ali su srpski seljaci i dalje držali pčele.
Razvojem kapitalizma, usavršavanjem proizvodnje u eri mnogih pronalazaka, došlo je i do veoma značajnih pronalazaka u pčelarstvu. Godine 1814. Petar I. Prokopovič napravio je košnicu s pokretnim saćem u medištu. Pojava pokretnog okvira dovela je do izuma satne osnove. Kalup za pravljenje satnih osnova napravio je nemački pčelar Johann Mehring. Pčelari praktičari i naučnici težili su sve više usavršavanju pčelarske proizvodnje. Dok se ranije iz košnica s nepokretnim saćem med dobijao gnječenjem saća, sada, pojavom pokretnog okvira i satne osnove, nužno je došlo do pronalaska centrifuge (vrcaljke). Penzionisani austrijski major, Ceh František Hruška zapazio je da je med, kada se njegov sin, noseći okvire s medom u kuću, okretao braneći se od pčela, iscurio iz nepoklopljenih ćelija s medom. To ga je navelo na ideju da napravi prvu centrifugu 1865. godine.
Pronalazak pokretnog okvira, satne osnove i centrifuge su tri najznačajnija pronalaska u razvoju pčelarstva, koji su doveli do savremene tehnologije, iako ima još niz pronalazaka (Hanemanova rešetka, bežalica i dr.) koji su doprineli savremenoj tehnologiji pčelarenja. Ta tri pronalaska su ka-snije veoma usavršena. Košnicom nastavljačom pružena je mogućnost skoro neograničenog prostora za razvoj legla i deponovanje meda, usavršena je i proizvodnja satnih osnova (mašine s valjcima), a za vrcanje meda postoje centrifuge velikog kapaciteta (radijalne), koje odjednom primaju po nekoliko desetina pa i preko stotinu okvira, a ima i takvih kojima se vrcaju celi nastavci s okvirima (centrifuga R. Blackwella, Kempsey, NSW Australia, odjednom prima 72 L.R. nastavka).
Na izučavanju biologije pčela, njihove građe, života i ponašanja radili su mnogi naučnici. Tu se ističu A. Janša, rođen u Breznici (Slovenija) 1734. godine; Švajcarac F. Huber, rođen 1750. u Ženevi; J. Derzon (Dzierzon), rođen 1811. godine u Lovkovicu (Šlezija); L. Lagnstroth, rođen 1819. godine u Filadelfiji (SAD); E. Zander, rođen 1873. godine, i mnogi drugi.
Švajcarac l iancois Huber, koji je inače bio slep, uz poinoć svog sluge utvrdio je da bez cvetnog praha pčele ne mogu odgajati leglo i da se matica može odgojiti iz jajeta radilice. Utvrdio je da je razlika samo u hrani koju dobija larva radilice i matice.
Sl. 4. Pčelinje gnezdo u panju (dubini)
Izostavljeno iz prikaza
Sl. 5. Košnice pletare i panj (dubina) naseljenipčelama
Izostavljeno iz prikaza
Anton Janša nalazi se na vrhu lestvice naučnika koji su doprineli rasvetljavanju mnogih tajni u životu pčela i njihovih zajednica. On je prvi u svetu počeo veštački da razrojava pčele, a prvi je otkrio i dokazao pravu ulogu trutova i matice u pčelinjoj zajednici. Njegovom zaslugom osnovana je u Beču prva u svetu pčelarska škola. Napisao je mnogo članaka o pčelarstvu, a njegova najznačajnija dela štampana su posle njegove smrti, jer je umro mlad, kada mu je bilo tek 39 godina, 1773. godine. Njegovu knjigu Rasprava o rojenju preveo je na slovenački Petar Pavao Glavar 1776. godine, a knjigu Potpuni nauk opčelarstvu Franjišek Rojina 1906. godine.
Johanu Đerzonu se pripisuje otkriće o partenogenezi pčela, iako se smatra da je to prvi otkrio A. Janša. Neki autori Đerzonu pripisuju i izum košnice s pokretnim saćem. „Ali po svemu izgleda da on nema pravo na tu čast, jer je njemu bilo tek tri godine kada je Prokopovič sagradio svoju košnicu.“1 U nekim stvarima Đerzon je bio u zabludi. On je tvrdio da matica „svesno“ polaže oplođena i neoplođena jaja. No tu tvrdnju je pobio naš poznati pčelar Milivoj Bugarski 1926. godine.2 Ipak, Đerzon ima velike zasluge za pčelarstvo, kojem je posvetio ceo svoj život.
Posebne i neprocenjive zasluge za pčelarsku nauku ima profesor Enoch Zander, doktor zoologije s Pčelarskog instituta u Erlangenu (Bavarska), na kojem je proveo ceo svoj radni vek. On je prvi 1910. godine otkrio uzročnika opake pčelinje bolesti nozemoze (Nosema apis Zander), kao i činjenicu da se od svake radiličke larve do tri dana starosti može uzgojiti matica. Objavio je više stotina naučnih radova i šest knjiga iz oblasti pčelarstva.
U XX veku pčelarska nauka je napredovala veoma brzo. Na tom polju radilo je i danas radi puno naučnih radnika u čitavom svetu, a u mnogim zemljama postoje naučne ustanove (instituti, zavodi, ogledne stanice) koje se bave istraživanjem pčelinjih bolesti i drugim pitanjima pčelarstva.
Uporedo s usavršavanjem pčelarske proizvodnje, povećanjem interesa za usavršavanje te proizvodnje, došlo je do većeg međusobnog povezivanja naučnih radnika i pčelara praktičara. To je dovelo do potrebe stvaranja nacionalnih i međunarodnih pčelarskih organizacija. Prva međunarodna organizacija pčelara, „Komitet međunarodnih kongresa pčelarstva“, osnovana je 1893. godine. Već posle četiri godine u Briselu je održan Prvi međunarodni kongres pčelara. Naredni međunarodni kongresi su održavani periodično u raznim zemljama. Posle Drugog svetskog rata, tačnije 1949. godine, u Amsterdamu je održan XIII međunarodni kongres pčelara, na kojem je stvorena Međunarodna federacija pčelarskih asocijacija APIMONDIA, koja okuplja preko sedamdeset zemalja sveta. Generalna skupština Apimondije izabrala je 1965. godine u Bukureštu Izvršno veće, čiji je zadatak da rukovodi svim poslovima između kongresa. Od 1966. godine Apimondia izdaje svoj časopis na engleskom, ruskom, francuskom, nemačkom i španskom jeziku, a 1970. godine, takođe u Bukureštu, otvoren je Međunarodni institut za tehnologiju i ekonomiku pčelarstva.
Istorijski razvoj pčelarstva u zemljama bivše SFR Jugoslavije išao je uporedo sa razvojem pčelarstva u svetu. Među prvima koji su doprineli unapređenju i širenju pčelarske kulture bili su učitelji osnovnih škola i sveštenici. Svakako, prvo mesto u tome zauzima Slovenac Anton Janša, a za njim dolazi niz drugih, među kojima se ističu profesor Jovan Živanović, Jovan Jovanović, profesor Borivoje Milojević, Milivoj Bugarski, Tihomir Jevtić i dr.
Širenjem pčelarske kulture u pčelarstvo se uvode košnice s pokretnim saćem i druga savremena oprema. Osnivaju se prve pčelarske organizacije. Prvo dmštvo pčelara osnovano je u Osijeku 1879. godine, koje nakon dve godine počinje da izdaje i prvi pčelarski časopis na ovom području, pod nazivom Slavonskapčela. U Ljubljani je 1898. godine osnovano prvo Slovensko pčelarsko dmštvo, koje je već naredne godine počelo izdavati časopis Slovenski čebelar. Iste godine karlovački profesor Jovan Živanović osniva u Rumi (Srem) Srpsku pčelarsku zadrugu i pokreće izdavanje časopisa Srpskipčelar. Tih godina osnivaju se pčelarska društva i u Zagrebu, Beogradu, Sarajevu i drugim mestima.
Osnivanjem pčelarskih društava i štampanjem pčelarskih časopisa i knjiga pčelarsko obrazovanje se veoma brzo širilo među pčelarima, košnice pokretnih okvira brzo su potiskivale stare vrškare i dubine, tako da već u prvoj polovini dvadesetog veka preovlađuju savremene košnice. Najsporije se širila savremena košnica u zabačenim, brdsko-planinskim krajevima, gde se i dan-danas može naći znatan broj košnica s nepokretnim saćem.
Privredni značaj pčela
Pčelarstvo kao privredna delatnost u savremenom svetu ima veliki značaj. Pčelinji proizvodi (med, cvetni prah, vosak, propolis, matična mleč i pčelinji otrov) služe čoveku kao hrana i lek, a isto tako služe i kao sirovina za dobijanje nekih prehrambenih i drugih industrijskih proizvoda. Ali vrednost pčelinjih proizvoda daleko je manja od koristi koje pčele posredno pružaju čoveku oprašivačkom delatnošću. Najveći broj voćnih vrsta, krmnog bilja, a i povrtarskih kultura koje čovek uzgaja, ili ne bi uopšte davao plodove ili bi ih davao u daleko manjoj količini.
Iako mnogi insekti imaju ulogu oprašivača biljaka (razne muve, leptiri, bumbari i dr.), njihov značaj za povećanje prinosa većine biljnih vrsta u poređenju sa značajem pčela daleko je manji jer pčela ima daleko više, one uvek lete kada im vremenske prilike dozvoljavaju, izleću sve dotle dok imaju prostora za skladištenje nektara i cvetnog praha, a sem toga ih čovek može planski rasporediti i usmeriti na oprašivanje onih kultura za koje je zainteresovan (seoba na određene paše, dresiranje za posećivanje određenih biljaka). Još veći značaj pčele dobijaju danas kao oprašivači cvetova kulturnog i spontano rastućeg bilja, jer se korišćenjem raznih hemijskih sredstava za uništenje štetnih insekata i korova u poljoprivredi uništavaju i razni insekti koji su takođe oprašivači bilja.
S obzirom na sve veći broj stanovnika, problem povećanja proizvodnje hrane postaje suštinski. Osvajanje novih obradivih površina ne može da ide u korak s porastom broja stanovnika, pa se rešenje nalazi jedino u intenzifikaciji poljoprivredne proizvodnje, putem povećanja prinosa po jedinici površine. Zbog toga je oprašivanje pomoću pčela veoma značajna agrotehnička mera. Koliki značaj u oprašivanju kulturnih biljaka imaju pčele vidi se iz sledećih podataka: u oplodnji jabuka pčele učestvuju sa 70-89% od svih insekata. Kod šljiva, donošenjem i pravilnim razmeštanjem pčela radi oprašivanja, prinosi se povećavaju za 2-3 puta. Ne samo da pčele oprašivanjem omogućuju zametanje plodova, nego one čak i kod samooplodnih sorti voćaka poboljšavaju kvalitet plodova. Kod suncokreta je utvrđeno da pri oprašivanju pomoću vetra i drugih insekata broj razvijenih semenki iznosi 76-78%, a s pčelama 87-93%. I kvalitet semena pri oprašivanju pomoću pčela se povećava, tako da se postižu ukupni prinosi veći za 40 do 45%.
I mnoge druge gajene biljke zavisne su od pčela kao oprašivača. Kod pamuka, unakrsnim oprašivanjem znatno se povećava količina semena i vlakana. Pčele svojim unakrsnim oprašivanjem doprinose povećanju prinosa i poboljšanju kvaliteta i mnogih drugih voćnih i povrtarskih kultura.
Međutim, iako je uloga pčela u povećanju prinosa mnogih voćaka, uljarica i povrća veoma velika, značaj pčela kao oprašivača se još dovoljno ne shvata, mogućnosti povećanja prinosa pomoću pčela nisu ni blizu iskorišćene. Tek se ponegde može naići na organizovano doseljavanje košnica na plantaže voćaka, a na komplekse zasejane uljanom repicom i suncokretom pčele uglavnom dovoze pčelari samoinicijativno − neorganizovano, ne radi oprašivanja već radi dobijanja meda.
Mogućnosti za dobijanje više pčelinjih proizvoda (med, cvetni prah, vosak) ni približno dovoljno nisu iskorišćene. Ovde su u pitanju dva razloga: prvo, nedovoljan broj pčelinjih društava i usitnjenost pčelinjaka, a drugo, zastarela tehnologija pčelarenja. Iz tih razloga naše pčelarstvo spada među najneproduktivnije u Evropi, s prosečnim prinosom meda od 6,1 kg po košnici.3 Tako, na primer, u Zajednici Nezavisnih Država (bivšem SSSR-u) dobija se 10 kg meda po društvu, u Rumuniji 12 kg, u Francuskoj 12,5 kg.
U godinama posle Drugog svetskog rata naše pčelarstvo je postiglo vidan napredak u pogledu modernizacije košnica, ali u pogledu prinosa meda po pčelinjem društvu nije se mnogo napredovalo, kako zbog usitnjenosti pčelinjaka, tako i zbog toga što je usavršavanjem poljoprivredne proizvodnje došlo do osiromašenja nekih pčelinjih paša. Ugarenjem stmišta nestalo je paše belog bosiljka, a mnoge livade i pašnjaci su razorani, šume posečene, te tako povećane oranične površine. Istina, povećane su površine pod nekim medonosnim poljoprivrednim kulturama (uljana repica, suncokret, plantaže voćaka), ali se one nedovoljno i neorganizovano koriste.
Napred je navedeno da je produktivnost našeg pčelarstva niska. Tome je uzrok usitnjenost pčelinjaka, dosta zastareli tipovi košnica, a posebno nekorišćenje savremenih metoda pčelarenja. Sve to doprinosi veoma malom proseku dobijenog meda po košnici. Međutim, uslovi za povećanje prinosa, čak za nekoliko puta, kod nas su sasvim realni. To se vidi iz podataka Izvršnog odbora skupštine Saveza pčelarskih organizacija Vojvodine, koji su dati u Osnovama akcionog programa razvoja i unapređenja pčelarstva Vojvodine od 1976. do 1985. godine, gde stoji da „sa prinosom od 5 kg po košnici (koliko iznosi petogodišnji prosek za period 1966. do 1971. godine) prikupljamo tek 1,1% meda“. „Povećanjem broja košnica na 210.000 (prema Statističkom biltenu 624/70 u Vojvodini ima 126.118 košnica)4 i prosečnog prinosa po košnici na 15 kg, sakupili bismo nešto iznad 12% meda“, što znači da bi još ogromne količine nektara ostale nesakupljene. U periodu 1973-1975. godine u Vojvodini je postignut prosek od 10 kg meda po košnici, tako da je sakupljeno tek oko 8% nektara.
Iz datih podataka izlazi da će se sadašnja produktivnost dobijanja pčelinjih proizvoda povećati za 2-3 puta (od 10 na 20-30 kg meda po košnici) seljenjem košnica i korišćenjem nekoliko glavnih pčelinjih paša (uljana repica, bagrem, lipa, suncokret). To isto važi i za druge krajeve bivše SFR Jugoslavije.
Ako se imaju u vidu klimatski uslovi i bogatstvo medonosnim biljkama, onda u našoj zemlji postoje dobre mogućnosti za bavljenje pčelarstvom. Povećanjem broja pčelinjih društava, ukrupnjavanjem pčelinjaka, dobili bi se znatno veći tržišni viškovi meda i drugih pčelinjih proizvoda, naša zemlja bi se oslobodila uvoza meda, a i deo nezaposlenih radnika našao bi zaposlenje u pčelarskoj delatnosti. Prema tome, pčelarstvo kao privredna delatnost dobilo bi svoje pravo mesto u privredi zemlje, stvaranjem nacionalnog dohotka, i time bi obezbedilo egzistenciju dela stanovništva zemlje.