Prirodno parenje, telenje i odgoj na pašnjaku – američki sistem „krava-tele“
Sjedinjene američke države u svetu su poznate po tovnom govedarstvu; imaju manje od 10% celokupne populacije goveda na planeti, ali podmiruju četvrtinu ukupne svetske proizvodnje govedine. Za razliku od srpskog, njihov sistem „krava-tele“, podrazumeva ishranu na pašnjacima, krave se pare prirodno i mogu da se tele tokom cele godine, telad su sa majkama do 6 meseci, nakon čega se njihov tov nastavlјa na bolјim pašnjacima.
Cochran Fellowship program Vlade SAD-a, u organizaciji USDA (United States Department of Agriculture) i USLGA (United States Livestock Genetics Export), koji se odnosio na tovno govedarstvo te zemlјe, upoznao me je sa sistemom stočarske proizvodnje kroz slobodan odgoj tovnih rasa goveda. Program je trajao dve nedelјe tokom septembra 2017. i bio realizovan u Kanzasu i Misuriju u centralnoj Americi.
Ove dve savezne američke države imaju relativno malu gustinu naselјenosti što ukazuje na to da postoje velike i prostrane površine zemlјišta slobodne i pogodne za tovno govedarstvo u pašnjačkom sistemu – sistemu “krava-tele”. Na osnovu relјefnih karakteristka tla, Misuri se slobodno može proglasiti američkom Šumadijom, iz koje dolazim, jer njeni brdoviti predeli sa bujnim pašnjacima neodolјivo podsećaju na moj rodni kraj.
Sistem krava-tele tamo i ovde
Sistem “krava – tele”, kako u Americi, tako i u Srbiji, veoma je poznat u proizvodnji goveđeg mesa. Sistem “krava – tele” ipak karakteriše celokupnu američku proizvodnju u tovnom govedarstvu. Krave su preko cele godine na pašnjacima i samo se tokom zimskih meseci zbog snega koji prekriva pašnjake, pregone bliže farmama i hrane, obilaze i kontrolišu. Svojstveno Srbiji je da se tov organizuje u objektima gde su grla slobodna u boksevima ili češće vezana na jaslama.
Prirodno parenje i telјenje u doba vegetacije
Krave na američkom kontinentu mogu da se tele preko cele godine u cilјanoj proizvodnji mesa. Mada, iz praktičnih i organizacionih razloga dosta većih farmera organizuje prirodno parenje, koje je mnogo praktičnije u ovakvom sistemu proizvodnje, a sa sobom nosi upotrebu i nabavku većeg broja priplodnih bikova. U te svrhe u Americi postoje posebno specijalizovane farme koje se bave isklјučivo proizvodnjom kvalitetnih, testiranih i selekcionisanih priplodnih bikova namenjenih za prodaju. Takve farme čine 3 – 4 odsto od ukupnog broja tovnih goveda. Kod nas u Srbiji je gotovo sveobuhvatan proces priploda krava zavisan od veštačke oplodnje, svega u nekoliko slučajeva postoji prirodan pripust bikova u zapatima tovnih rasa goveda.
Organizovanjem prirodnog parenja u Americi, krava se teli u periodu najbujnije vegetacije, a i u periodu prirodne sezone telјenja krava. Tako, 80 odsto svih telјenja je u periodu od januara do maja meseca i uobičajno je da na svakih 25 krava ide po jedan odabrani priplodni bik, kao haremski tip parenja grla. Telad ostaju sa majkama i do šest meseci na paši (minimalno 4) posle čega se zalučuju i upućuju u sisteme tovilišta, dok se jedan deo naravno odvaja i za remont stada. U trenutku zalučenja teladi krave moraju biti steone ili se u suprotnom uglavnom izlučuju iz proizvodnje.
Tele nakon 6. meseca ide u tovilište ili na bolјi pašnjak
Dakle, majka krava pri postignutoj polnoj i fiziološkoj zrelosti unutar svoje rase ima vremenski prostor od dva meseca da se prirodno pari sa priplodnim bikom, zatim istovremeni period graviditeta i njenog porasta fiksiran je biološki na narednih 9 meseci, tada činom telenja krava sisa i odgaja tele tokom još 6 meseci kada biva odvojena od teleta. U trenutku odbijanja teleta, ona je bila parena u protekla dva meseca (od 4. do 6. meseca odgoja teleta). Tako ciklus proizvodnje majke traje oko godinu dana ili neki mesec duže.
Ciklus tova teleta traje tako što počinje rodjenjem teleta na pašnjaku, sisanje traje oko 6 meseci (minimalno 4 i maksimalno 8) i finalno dotovlјavanje još godinu dana. Ukoliko tele nakon zalučenja ne ide odmah na intezivan tov u feedlot ili feedyard (tovilišta sa preko 60 000 grla), već na bolјi pašnjak, ukupno tov traje duže do dve godine uzrasta. Dakle, ciklus života tovnog grla varira od 18-24 meseca. U Srbiji period tova jednog grla traje znatno kraće – 14 do 15 meseci, ali je cena koštanja proizvedenog kilograma mesa viša nego u slobodnom tovu Amerike.
Prosečna američka farma krava ipak ima oko 40 grla. Profitabilna farma u proizvodnji tovnih goveda mora imati minimum 250 grla. Dok, prosečno domaćinstvo u Srbiji ima svega 2,5 grla goveda, a specijalna tovilišta su najčešće kapaciteta 10-20 grla, a pojedina najveća – do 250 grla.
Autor: dipl.inž. stočarstva i polјoprivrednik Nenad Mićić